بودا (Buddha) به معناى بیدار، لقب گوتاماشاکیامونى (Gautamamuni –Sakya) بنیانگذار مکتب اصلاحى بودیسم است.
به عقیده بوداییان، وى که فرزند پادشاه شهر کاپیلاوستو در شمال هندوستان بود، در حدود سال ۵۶۳ ق.م به دنیا آمد و در آغاز سیدارتا یعنى کامیاب نامیده مى‌شد.
ستاره شناسان پیشگویى کرده بودند که این شاهزاده پس از مشاهده نمونه‌هاى بیمارى، پیرى و مرگ و برخورد با یک ریاضت‌کش، دنیا را ترک خواهد کرد و به ریاضت روى خواهد آورد.
بدین سبب پدرش دستور داده بود وى را به دور از ناملایمات زندگى بشرى و در ناز و نعمت پرورش دهند و مراقب رفتار و کردار او باشند.
شاهزاده با دختر عمویش یشودهرا ازدواج کرد و داراى پسرى به نام راهولا شد. وى در ۲۹ سالگى پس از مشاهده موارد مذکور، شبانه از کاخ و تنعمات آن گریخت و تحت ارشاد فردى به نام آلارا زندگى راهبان را برگزید و پس از شش سال ریاضت‌هاى سخت و سنگین در جنگل‌ها سرانجام هنگامى که از وصول به حقیقت از طریق ریاضت نومید شد، ریاضت را کنار گذاشت و به تامل و تفکر و مراقبت معنوى روى آورد.
جهاد اکبر او نیز شش سال طول کشید و پس از آن با هفت هفته توقف زیر درختى که بعدا درخت بیدارى نامیده شد، با مارا یعنى شیطان ویرانگر مبارزه کرد و در نهایت به حقیقت دست یافت و بوداى دوره کنونى شد.
به عقیده بوداییان در دورانهاى پیشین جهان نیز تعدادى بودا آمده‌اند. هر یک از این بوداها قبل از ظهورشان بودى‌ستوه خوانده مى‌شود، یعنى کسى که به معرفت کامل دسترسى دارد یا بوداى بالقوه است.
تبلیغ آیین بودا در هندوستان
بودا در مدت ۴۰ سال با مسافرت‌هاى فراوان، آیین خود را در سراسر هندوستان تبلیغ کرد و بر اثر ملاقات با افراد مختلف، به اصلاح نفوس و تربیت شاگردانى همت گماشت که برجسته ترین آنان پسر عمویش آنندا بود. وى سرانجام در هشتاد سالگى در حدود سال ۴۸۳ ق.م به نیروانا پیوست.
داستان زندگى شگفت آور بودا از قدیم الایام جذابیت داشته و به همین دلیل این داستان دینى به زبانهاى گوناگون ترجمه و در سراسر جهان منتشر شده است.
اندیشه‌هاى اصلاحى بودا
اندیشه‌هاى اصلاحى بودا در مخالفت با تعصب‌هاى برهمنان بود و اختلافات طبقاتى را باطل مى‌شمرد. تعالیم اخلاقى وى در مجموعه‌هایى مانند ترى پیتکا یعنى سه سبدگرد آمده است.
این تعالیم، ترک دنیا، تهذیب نفس، تامل، مراقبه و تلاش براى رهایى از گردونه زندگى پر رنج این جهان را توصیه مى‌کند و براى وصول به نیروانا اهمیت زیادى قائل است و مفهوم آن را توسعه مى‌دهد.
آیین بودا در قرون بعدى بخش عمده‌اى از خاک هندوستان را تسخیر کرد و در کشورهاى همسایه نیز گسترش یافت.
در قرون هشتم و نهم میلادى، دو تن از دانشمندان آیین هندو را نوسازى کردند و بر اثر آن، آیین بودا اندک اندک از هندوستان برچیده و آیین هندو جانشین آن شد، اما اشکال گوناگون آن در خاور دور و مناطق دیگر گسترش یافت.
